زنان عاشورایی و حماسه های کربلایی

حماسه ی زنان عاشورایی در کربلا، از آن جمله حماسه هایی است که باید همواره آن ها را به یاد داشت و از آن ها درس گرفت. ذکر رشادت چند زن تنها گوشه ای از شجاعت زنان در کربلاست.

تنها بانوی شهید در نبرد کربلا

ام وهب، همسر عبدالله بن عمیر، زنی دلیر، باغیرت و فداکار بود. او همراه همسر خویش در کوفه اقامت داشت. یک روز عبدالله دید عده ای خائن در نخیله ی کئفه گرد آمده اند تا برای جنگیدن با امام حسین(ع) راهی کربلا گردند. عبدالله با خود گفت من باید با کسانی که می خواهند پسر دختر پیامبر را به قتل برسانند، وارد نبرد شوم. همسرش نیز از عزم شوهر برای دفع اشرار اموی استقبال کرد و گفت: هرچه زودتر خود را برای این هدف پاک مهیا کن. من نیز مایلم همراه تو به کربلا بیایم. هنگامی که تاریکی شب فرا رسید، عبدالله با همسر و مادرش برای یاری امام از کوفه به کربلا رفت.

عبدالله با اذن امام، در حال رجزخوانی با سپاه اموی جنگید و با وجود زخم ها و قطع انگشتان دست چپش، هم چنان به رزم بی امان خود ادامه داد. در این وقت، ام وهب با عمود خیمه ای خود را به شوهر رسانید و به وی گفت: در راه حمایت از ذریّه ی پیامبراکرم فداکاری کن و از هجوم دشمن هراس به دل راه مده. شوهر خواست او را به خیمه ها بازگرداند؛ ولی زن خودداری ‎کرد و گفت: از تو دست برنمی دارم، مگر آن که جان خویش را از دست دهم. حضرت اباعبدالله(ع) که ناظر این ماجرا بود، ام وهب را فراخواند و فرمود: خداوند به شما جزای خیر دهد! به سوی زنان بازگرد و با آن ها باش؛ زیرا جهادکردن و جنگیدن وظیفه ی بانوان نیست. ام وهب اطاعت کرد و بازگشت. عبدالله بعد از رزمی دلیرانه به شهادت رسید و پیکرش در خون شناور گردید.

ام وهب بار دیگر به سوی میدان رزم دوید و خود را به پیکر خونین شوهر رسانید. خاک ها را از صورتش پاک کرد و گفت: گوارا باد بر تو بهشت. شمر بن ذی الجوشن که تحمل این شهامت و استواری یک زن را نداشت به غلام خود دستور داد کار او را تمام کن و غلام هم با نیزه ای او را به شهادت رساند. بدین گونه، ام وهب تنها بانویی است که در عرصه ی نبرد کربلا این فیض بزرگ را به خود اختصاص داد. هجوم وی به خصم را نمی توان ناشی از انگیزه های عاطفی تلقی کرد. هرچند او به همسرش علاقه داشت و مجروح شدن وی برایش ناراحت کننده بود، اما با تأمل در سروده هایی که هنگام یورش بردن به دشمنان با عمود خیمه، بر زبان جاری می ساخت مشخص می شود که می خواهد از مقام امامت دفاع کند. ام وهب وقتی می بیند همسرش از ناحیه ی دست مجروح شده، از وی می خواهد به جنگ ادامه ندهد و به آغوش خانواده بازگردد؛ اما تاریخ قضاوت می کند که او به میدان می رود و شوهر را برای ادامه ی نبرد تشویق می کند. او چنان مشتاق درهم کوبیدن قوای اموی است که به جنگیدن شوهر کفایت نمی کند و خود وارد عمل می گردد و به درخواست همسرش برای مراجعت به خیمه ها اعتنایی نمی کند؛ اما امر امام را عاشقانه پیروی می کند. برخی منابع، داستان شهادت همسر وهب بن عبدالله بن حباب کلبی به همسر ابووهب عبدالله بن عمیر کلبی نسبت داده شده و افزوده اند مؤلف ابصارالحسین این اشتباه را مرتکب گردیده است و زن ابن عمیر وقتی به فرمان امام از میدان رزم به خیمه ها رفت، دیگر بازنگشت که کشته شود (امینی،یاران امام حسین ع، ص۱۰۶).

درباره ی وهب بن عبدالله ارباب مقاتل گفته اند به تقوا، ایمان و دلاوری معروف و جوانی خوش سیما و نیکوخویی بوده و هفده روز از دامادی او گذشته که همراه مادر و همسر عازم کربلا گردیده است. مادر به فرزندش گفت: ای عزیز دل بند! با آن که فراقت بر من ناگوار است؛ اما بنگر که جگرگوشه ی مصطفی در دشت نینوا تنهاست. می خواهم مرا از خون خود شربتی دهی تا شیری که از سینه ام نوش جان کرده ای بر تو حلال گردد. تمنا دارم جان بر طبق اخلاص نهاده نزد اباعبدالله بروی تا فردای قیامت از تو راضی باشم. وهب با تشویق مادر، اسب تاخت و رجز خواند. به میدان مبارزه رفت و جمعی از ستم گران را به قتل رسانید و از میدان بازگشت. نزد مادر و همسرش آمد و به مادر خویش گفت: آیا از من راضی گردیدی؟ او پاسخ داد: موقعی از تو رضایت دارم که پیشِ روی امام کشته شوی تا شفاعت جدش در فردای قیامت شامل حالت گردد. او به مبارزه ادامه داد تا آن که دو دستش قطع گردید و پیکرش بر زمین افتاد. سرش را از تن جدا ساختند و نزد سپاه حسینی انداختند. مادرش دوید و سر بریده ی پسر را برداشت و گونه بر گونه اش نهاد و گفت: آفرین! نیکو عمل کردی. ای جان مادر و ای حلال زاده! اکنون رضایت مرا کامل کردی و به خیل شهیدان راه خدا پیوستی. آن گاه عمود خیمه ای را برداشت و به رزمگاه آمد که امام او را از جنگیدن با اشقیا بازداشت و به سوی خیمه ها بازگردانیده شد. وقتی همسر وهب به سوی شوهر دوید و صورت به صورتش نهاد توسط غلام شمر بن ذی الجوشن کشته شد.

فریادی در سکوت

گاهی در نهاد برخی افراد، گوهرهایی وجود دارد که باید توسط دیگران شناسایی گردد و در مسیر اصلی خود قرار گیرند. زهیر بن قین از همان کسانی بود که نیاز داشت، افراد حق طلب و فداکاری او را شکوفا سازند. نخستین گام را حضرت امام حسین(ع) و گام دوم را همسرش دِلهم در این راستا برداشت.

زهیر در سال شصت هجری همراه افرادی از طایفه اش به سفر حج مشرف گردید و مناسک را به جا آورد. این کاروان کوچک با این که می دانست حق با امام حسین(ع) است، ولی مایل نبود در رکاب امام قرار گیرد. به همین دلیل، اگر کاروان حسینی در منزلی فرود می آمد، زهیر و اطرافیان در مکانی بالاتر توقف می کردند. زهیر با جدیت تمام می کوشید با حضرت اباعبدالله روبه رو نگردد؛ زیرا موقعیت اجتماعی ویژه ای داشت و از حامیان عثمان به شمار می رفت. از سوی دیگر، می خواست بی طرف بماند و روابط دوستانه ی خود را با امویان حفظ کند و با امام هم نجنگد. امام حسین (ع) به خوبی متوجه این واقعیت بود که زهیر جوانی دلیر، سخنور و داناست و حیف است با آن همه شایستگی در جبهه ی باطل قرار گیرد و از آزادگی محروم گردد. درجایی خیمه های زهیریان درست در مجاورت چادر امام حسین(ع) قرار گرفت. فرستاده ی امام به نزد زهیر رفت و گفت: حضرت اباعبدالله تو را طلبیده است. زهیر از شدت هراس نتوانست سخنی بر زبان آورد و حتی از اندیشیدن هم عاجز گردید. دوراهی سختی در مقابلش قرار گرفت که انتخاب یکی از مسیرها برایش چندان کارساده ای نبود؛ البته نیک متوجه بود که راه امام به رستگاری ختم می گردد و همگامی با امویان دنائت را به ارمغان می آورد.

در این لحظه های حساس، همسرش دلهم سکوت را شکست و به زهیر گفت: سبحان الله! فرزند رسول خدا از تو دعوت می کند که به یاری او بشتابی؛ اما تو در پذیرش آن تردید به دل راه می دهی. زهیر نتوانست مقاومت کند و از جای خود برخاست و گفت: خیمه ی مرا روبه روی خیمه ی حسین قرار دهید. او بدون لحظه ای درنگ خود را به پیشگاه امام رسانید. مشاهده ی سیمای ملکوتی امام، تحولی شگرف در روح و روان او پدید آورد. دلهم که از نتیجه ی گفته هایش خبر نداشت، باحیرت دید شوهرش باسیمایی گشاده و شکفته برگشت و گفت: «تو باید به نزد خانواده ی خویش بازگردی. تصمیم گرفته ام همراه امام حسین(ع) باشم.» آن بانو که تیرش به هدف خورده بود، به زهیر گفت: برو، خداوند به تو خیر عنایت کند. تقاضای من این است که روز قیامت در پیشگاه جد بزرگوار حسین(ع) به ‎یاد من هم باشی.

هویت اصیل زهیر، توسط امویان به غارت رفته بود؛ ولی همسر شایسته اش موجب گردید زهیر، آن گوهر را بازیابد و همای سعادت را به آغوش گیرد. زهیر با تشویق های این بانوی قهرمان در سپاه حسینی قرار گرفت و پس از رزمی خالصانه و به هلاکت رساندن ۱۲۰نفر از قوای ابن زیاد به شهادت رسید(اعیان الشیعه، ج۲۰، ص۳۸).

زهیر به دلیل اعتقاد و افکار خاصی که داشت در اجابت دعوت امام تعلل ورزید؛ اما همسرش تردید شوهر را در این باره مورد نکوهش و ملامت قرار داد و در واقع، قبل از زهیر، این دلهم است که به ندای امام لبیک گفت و همسر را تشویق به همراهی با حماسه آفرینان کربلا کرد. در شرایط آشفته ی آن عصر که معمولاً بانوان نیاز به سرپرست داشته و شوهر را حامی و مسئول تمام مسائل اقتصادی، اجتماعی و امنیتی خانواده می دانستند، دلهم تمامی ناملایمت های آینده را به جان می خرد تا راه حسین پایدار بماند.

تشویق مادر و شهادت فرزند

جناده بن کعب انصاری خزرجی مکی، دارای کمالات ارزش مندی بود و از ارادتمندان به خاندان رسالت و شیعیان علی(ع) به شمار می رفت. او همراه خانواده اش از مکه عازم نینوا شد تا آمادگی خویش را برای یاری امام حسین(ع) اعلام کند. پس از شهادت جناده، همسرش که بانویی شجاع و قهرمان پرور بود از فرزند جوان خود که عمرو، نام داشت، خواست که برای حمایت از امام خویش مهیا گردد. عمرو با تشویق مادر با شهامتش به حضور امام حسین(ع) شرفیاب گردید و با مشاهده ی سیمای ملکوتی امام، برای یاری او تصمیمی قاطع گرفت و با چهره ای شکفته و روحیه ای آمیخته به شوق و رغبت وافر از حضرت اجازه خواست. امام فرمود: چون پدر این جوان درمیدان جنگ به شهادت رسید، شاید مادرش مایل نباشد او نیز در این رزم حضور یابد! عمرو گفت: من با ترغیب مادرم به خدمت شما شرفیاب گردیده ام تا اذن دهید با دشمنان اسلام، قرآن و عترت نبرد کنم. عمرو با شور و اخلاص خاصی با اشرار اموی جنگید تا به شهادت رسید و سرش را به سوی سپاه امام پرتاپ کردند. مادرش با دلی آرام و زبانی شاکر گفت: با شهادت شوهر و فرزندم، خود را نزد حق تعالی سرافراز می ‎بینم. سپس سر بریده ی فرزند را در آغوش گرفت و گفت: آفرین بر تو پسرم! مرحبا به این همت والا! سپس او اشعاری خواند و موفق شد دو نفر از دشمنان را به هلاکت برساند(نوری،مستدرک الوسایل، ج۳، ص۸۳۰).

بانوی مقاوم و بافضیلت

ام خلف، همسر مسلم بن عوسجه اسدی کوفی، از بانوان باغیرت، مقاوم و دلیر صدر اسلام است که در دوستی با خاندان عصمت و طهارت صادق و مصمم بود و با ایمانی راسخ برای حمایت از حق و فضیلت مهیا گردید و همراه همسرش و فرزندش به کاروان حسینی پیوست.

ام خلف این لیاقت را به دست آورد که به عقد ازدواج مردی عابد از اصحاب رسول الله(ص)، قاری قرآن، یعنی مسلم بن عوسجه درآید. این مرد وارسته و فداکار، ضمن آن که در رکاب حضرت رسول و امیرالمؤمنین می جنگید، روزگار خود را به عبادت، ذکر و راز و نیاز با خداوند سپری می کرد. او که در پارسایی و راستی کم نظیر بود در کوفه با مسلم بن عقیل بیعت کرد و از قیام حسینی به شدت و بااخلاص حمایت کرد. مسلم بن عوسجه با شرکت در نبرد حماسه آفرین کربلا مشتاقانه به یاری امام حسین(ع) پرداخت. در برابر خودسری و بیدادگری هرگز سر فرود نیاورد. روز عاشورا از اباعبدالله(ع) رخصت مبارزه طلبید، امام فرمود تو به ‎سوی خاندانت بازگرد؛ ولی او قبول نکرد و گفت: نه، به خدا سوگند! به خود اجازه نمی دهم به فرزند دختر رسول خدا(ص) پشت کنم و بایستی نیزه ام سینه ی دشمنان را بشکافد. تا شمشیر در دست دارم از خصم خبیث خواهم کشت؛ و اگر بی سلاح شدم با سنگ خواهم جنگید تا آن که کشته شوم. وقتی فرزند خلف عوسجه، صحنه ی کشته شدن پدر را مشاهده کرد منقلب شد و به امویان حمله کرد. امام حسین(ع) مانع ادامه ی نبرد او شدند و فرمودند: تو به مراقبت از مادرت نیازمندتری تا این که با اشقیا بجنگی. بدین گونه خلف، فرمان امام را اطاعت کرد و بازگشت. ام خلف که بانویی شیردل و قهرمان پروربود برای پاسداری از نهضت حسینی، فرزند خویش را که عصاره ی جانش بود برای نبرد با دشمن ترغیب کرد و گفت: ای فرزندم! سلامت نفس را بر نصرت و یاری بر نواده ی رسول خدا(ص) ترجیح می دهی. اگر از یاری امام امتناع کنی، هرگز از تو راضی نخواهم گشت. آن گاه خلف به تشویق مادرش که اسوه ی صبر و استقامت بود با اخلاصی ویژه به سپاه دشمن شرر افکند وحملاتش به قدری سریع و غیر منتظره بود که متجاور از سی نفر را هلاک کرد تا به دست فردی شقاوت پیشه در خون خود شناور گشت. دشمنان سر او را از تن جدا کردند و به سوی مادرش (ام خلف) افکندند. او سر بریده را برداشت و بر آن بوسه زد و آن چنان نوحه و ماتمی به وجود آورد که دیگران را به گریه واداشت(ریاحین الشریعه، ج۳، ص۳۰۵).