آیا منع ازدواج دختران زیر ۱۸ سال، مبارزه با عرف نیست؟

گروه جامعه خبرگزاری فارس، مدتی است موضوع ممنوعیت ازدواج دختران زیر ۱۸ سال به طرق مختلف و توسط نهادهای گوناگون پیگیری می‌شود. از آذرماه ۱۳۹۵ کمیته‌ای در فراکسیون زنان مجلس برای پیگیری این طرح به وجود آمد و تلاش‌هایی برای اصلاح ماده ۱۰۴۲ قانون مدنی در رابطه با سن ازدواج انجام شد. سیده فاطمه ذوالقدر، نایب رئیس فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی گفت: «نمایندگان در تلاش‌اند ازدواج در سن کمتر از ۱۳ سال ممنوع و سن ۱۵ تا ۱۸ با اذن پدر و دادگاه و سن ۱۸ سالگی به‌عنوان سن قانونی ازدواج اعلام شود.»

 هم‌چنین در اسفند ۱۳۹۵ لایحه‌ای توسط معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری تحت عنوان «لایحه جامع تأمین امنیت زنان در برابر خشونت» تدوین و برای بررسی‌های حقوقی به قوه قضاییه تحویل داده شد تا در صورت تائید، در مجلس به رأی گذاشته شود. به گفته شهیندخت مولاوردی، دستیار ویژه رئیس‌جمهور در امور حقوق شهروندی این لایحه بعد از سه سال بازنویسی، اکنون برای تصویب در اختیار مجلس قرارگرفته است. در ماده ۴ قسمت هـ و ماده ۵ قسمت ۱ این لایحه ازدواج دختران زیر ۱۸ ممنوع و مصداق خشونت علیه زنان معرفی‌شده و بسته به شرایط برای آن مجازات ۶ ماه تا ۵ سال حبس در نظر گرفته شده است.

یکی از اهداف اصلی تدوین‌کنندگان طرح ممنوعیت ازدواج دختران زیر ۱۸ سال، جلوگیری از ازدواج دختران جوان با مردان مسن است که عمدتاً به اجبار و به دلیل مشکلات اقتصادی و فرهنگی رخ می‌دهد و غالباً موجب ظلم به دختر می‌شود. هم‌چنین مدافعان این طرح ادعا می‌کنند اکثر ازدواج‌های دختران زیر ۱۸ سال از همین قبیل است. طیبه سیاوشی، عضو فراکسیون زنان مجلس گفت: «ازدواج دختری نوجوان با پیرمردی ۶۰ ساله از نظر قانون چه معنایی دارد؟ جز این است که خانواده به خاطر فقر راضی به ازدواج دخترشان می‌شوند؟ تمام تلاش ما این است که جلوی چنین ازدواج‌هایی را بگیریم. در کنار این‌گونه ازدواج‌ها، هستند کسانی که در شرایطی کاملاً ایده آل دختر خود را در سن ۱۵ سالگی به عقد پسری ۲۰ ساله درمی‌آورند و دخترشان در رفاه و آسایش کامل ادامه تحصیل هم می‌دهد، این‌گونه ازدواج‌ها را می‌توان به‌عنوان یک استثنا پذیرفت.»

بررسی آماری ازدواج‌های دختران زیر ۱۸ سال

حال لازم است بررسی شود که آیا واقعاً اکثر دختران زیر ۱۸ سال با مردان مسن ازدواج می‌کنند و ازدواج با مردان در گروه سنی متناسب با خودشان استثناء محسوب می‌شود یا واقعیت چیز دیگری است؟ بر اساس آمار های رسمی کشور دررابطه با سن ازدواج دختران از سال ۸۳ تاکنون ازدواج دختران ۱۵ تا ۱۹ سال با پسران ۲۰ تا ۲۴ سال بین گروه‌های سنی مختلف ازدواج، بیشترین تعداد را داشته است. درواقع ازدواج در این سن برای دختران یک الگوی رایج عرفی در جامعه ایرانی است.

از طرفی تعداد ازدواج‌های دختران زیر ۱۹ سال با مردان بالای ۴۰ سال بسیار محدود است و طبق جدول ۱، درصد بسیار کمی از کل ازدواج‌های دختران زیر ۱۹ سال را تشکیل می‌دهد. برای مثال در ۹ماه اول سال ۹۵، تنها ۰٫۲۴ درصد از ازدواج‌های
دختران زیر ۱۹ سال با مردان بالای ۴۰ سال بوده است.

جدول ۱ – آمار ازدواج‌های دختران زیر ۱۹ سال (منبع: دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت احوال)

برای حل یک مشکل بسیار نادر نباید قانون کلی وضع کرد!

منطق حکم می‌کند قوانین طوری طراحی شود که مصالح طیف گسترده‌ای از افراد جامعه را تأمین کند. نباید یک مشکل نادر (ازدواج دختران جوان با مردان مسن) را به‌کل جامعه تعمیم داد و برای جلوگیری از آن قانونی برای کل جامعه تصویب کرد. درواقع وضع قانون برای منع ازدواج دختران زیر ۱۸ سال، برای تعداد زیادی از افراد جامعه (دختران ۱۵ تا ۱۸ سال و پسران ۲۰ تا ۲۴ سال) که طبق یک الگوی رایج عرفی اقدام به ازدواج می‌کنند، محدودیت ایجاد می‌کند و درعین‌حال، مشخص نیست چقدر بتواند از معدود ازدواج‌های دختران زیر ۱۸ سال با مردان مسن جلوگیری کند؛ چون در صورت منع قانونی، بازهم ممکن است این ازدواج‌ها به‌صورت غیررسمی صورت بگیرد و تنها پیامد آن محرومیت دختر از حقوق قانونی خود (مثل مهریه، نفقه، حق طلاق در صورت نقض شروط ضمن عقد و…) باشد.

در پایان باید پرسید چرا موافقان طرح منع ازدواج زیر ۱۸ سال سعی دارند با بزرگنمایی آمار ازدواج دختران جوان با مردان مسن، وضع این قانون را موجه و مفید جلوه دهند؟ آیا به پیامدهای وضع چنین قانونی که مخالف با عرف جامعه است و برای عده بسیار زیادی از دختران و پسران در سن ازدواج محدودیت ایجاد می‌کند، فکر شده است؟