ازدواج درست سلامت جامعه را تضمین می کند

گفت وگو با زهرا آیت اللهی، مدیر گروه مطالعات زنان و خانواده

«زهرا آیت اللهی» مدیر گروه مطالعات زنان و خانواده ی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی و مؤلف چندین کتاب و مقاله است. وی مدیر انجام طرح های پژوهشی متعدد با موضوع زن، خانواده، سن ازدواج دختران و… است و تحقیق های بسیاری در زمینه ی مسائل اجتماعی جوانان انجام داده است.

*مسائل بین زوج های جوان، آن ها که ازدواج دانشجویی کردند، انگیزه ی تدوین کتاب اخلاق خانواده و تدریس آن در دانشگاه بود؟

بله. دختران و پسران شاید به درستی ندانند چه چیزهایی باعث گرم شدن یک خانه و تعامل بهتر و بیش تر با همسر است. اگر با همسرشان به مشکلی برخوردند یا با مشکلی بیرون از خانه مواجه شدند، نمی دانند چه طور باید آن را مدیریت کنند؟ کی و کجا این آموزش ها را به جوانان مان می دهیم؟ با توجه به شکاف بین نسلی، آن ها نمی دانند با خانواده ی همسرشان چه طور برخورد داشته باشند. نداشتن دانش برای شرایطی که پیش روی شان است شاید به سمت رفتارهای پرخطا سوق شان دهد. این آسیب ها از طریق دانشجویان به ما منتقل شد. آن ها گفتند: در درس تنظیم خانواده روش های پیش گیری از بارداری را می آموزیم، در صورتی که هیچ اطلاعی از اصل ماجرا که ازدواج است نداریم. خیلی از ما حتی مسائل ابتدایی را هم نمی دانیم و نمی توانیم از کسی بپرسیم.

 *واقعاً دانشجویان این سؤال ها را مطرح کردند؟

متأسفانه بله! قبلاً پدر و مادر وظیفه ی خود می دانست اطلاعات و تجربه هایش را به فرزندان منتقل کند؛ ولی حالا بچه ها قبول ندارند که آن ها بیش تر از خودشان اطلاعات دارند. بر اساس این ضرورت برای گنجاندن مبحث ازدواج و انتخاب همسر، اقدام کردیم که نتوانستیم در درس تنظیم خانواده مؤثر باشیم. مخالفت هایی که صورت گرفت ما را بر آن داشت تا از طریق درس معارف که زیر نظر دفتر نهاد رهبری است اقدام کنیم و درس اخلاق خانواده را اضافه کنیم. برای انتخاب سرفصل ها و نظام نامه ی درسی، کار بین اساتید مجرب و کارشناسان مسائل اجتماعی تقسیم شد.

*با تأکید روی سبک زندگی؟

بله. ما مسیر تحول های فرهنگی- اجتماعی را خوب رصد نمی کنیم. برای همان بخشی هم که تحقیق می کنیم برنامه ریزی درستی نداریم. باید برحسب نیازهای جامعه و در شرایط فعلی کار کنیم. ما در مقابل یک هجمه ی بزرگ با امکانات بسیار گسترده و حرف های ظاهرفریب که فرهنگ و سبک زندگی را هدف قرار داده روبه رو هستیم. بدون شک، نیاز به هم دلی و وفاق داریم تا با این تهاجم مقابله کنیم. جوانان خوبی داریم که از روح پاک و آمادگی شان برای کسب فضائل اخلاقی استفاده نمی کنیم. اساتید با معلومات و خداشناسی که با زبان این نسل آشنا باشند باید آن ها را تحت تأثیر معارف و اخلاق اسلامی قرار دهند. ما انتظار تحول ناگهانی از نسلی که این همه تحت تأثیر تبلیغ های غربی است نداریم؛ اما برای اصلاح سبک زندگی امید به قشر تحصیل کرده است که جامعه او را الگو می داند.

* سبک زندگی مان در زمینه ی ازدواج از کجا تغییر کرد؟

چیزی که مشخص است الآن تعامل های جنس مخالف با بیست سال پیش تغییر کرده است. در گذشته، رابطه ی دختر و پسر جوان سرشار از حیا و عفاف بود. اخلاق، نجابت و اظهار لطف و مهربانی معیار بود. حالا عشوه گری دختر و پولداری پسرها در انتخاب ها نقش دارد. قبلاً اگر پسر می فهمید این دختر دوست پسر داشته احتمال این که سراغش برود کم بود. حالا خیلی از پسرها با آگاهی این کار را می کنند.

*فکر نمی کنید باور شعاری سال های ابتدای انقلاب درباره ی ازدواج، به طلاق در سال های ۶۷-۶۸ رسید؟ آمار طلاق به این ادعا صحه می گذارد.

آمار طلاق با توجه به افزایش جمعیت روبه رشد است. درباره ی شعار هم عرض کنم خیلی از هم نسل های ما باتوجه به همین دیدگاه شعاری که می گویید ازدواج کردند و به طلاق هم نینجامید؛ چون شعور هم پشت آن بود. درک عمیقی بر اساس اعتقادهای شان درباره ی ازدواج داشتند. در گذشته ارتباط هایی که الآن می بینید نبود. خیلی از زنان و مردان به قول خودشان، فقط باهم ارتباط عاطفی دارند! این ها اگر جوان باشند، دیگر سراغ ازدواج می روند؟ قبلاً اگر زوجین در زندگی با مشکل روبه رو می شدند، به این فکر می افتادند چه طور همسرشان را تغییر دهند و بسازند. به این فکر می کردند ببینند همسرشان چه می خواهد و چه دوست دارد تا همان طور باشند و او را تحت تأثیر بگذارند؛ اما خیلی ها الآن می گویند اگر همسرم آن طور که می خواهم نشد، نمی مانم. مهم من هستم که باید به خواسته هایم برسم؛ وگرنه با او ادامه نمی دهم! در گذشته حفظ زندگی ارزش بود. گذشت، ایثار و مدیریت خانه، ارزش بود. فردی که این خصلت ها را داشت مورد حمایت بود؛ اما حالا….

*این خصوصیت ها در زن ها بود که می سوختند و می ساختند؛ چون طلاق بد بود!

این خصلت در کسانی بود که بیش تر می فهمیدند و درک درست تری از زندگی مشترک داشتند. استحکام خانواده به عهده ی کسی است که زندگی را «زندگی مان» می دانند نه «زندگی خودم». آن که آگاه تر است صبورتر و سازنده تر است. نباید «بسوزند» باید زندگی شان را «بسازند». طرفین باید گذشت فعال داشته باشند. نه این که نمی توانند مقابله کنند، گذشت کنند! چون توانایی دارند، سکوت می کنند. نه این که نمی توانند، اعتراض کنند. اگر فرزانگی داشته باشند، زندگی را می سازند.

*در این حالت ها طلاق عاطفی رخ نمی دهد؟

خیر. آدم معتقد، آگاهانه صبوری می کند. باید خوبی ها و زیبایی های زندگی را کشف کرد؛ یعنی گشتن و پیدا کردن، نه فقط دیدن. حتماً همسران در یک دیگر عیب هایی می بینند؛ اما باید بگردند خوبی ها و زیبایی ها را کشف کنند. مثلاً طی یک هفته بنویسند که او چه کارهای خوبی کرده! شاید کار ساده ای در حد بردن سطل زباله در آخر شب، یا خرید نان و… باشد! باید جزیی بنگریم تا به کشف برسیم. عموماً همه ی مردان برای زندگی در تلاش اند و زن ها هم باآبرو زندگی را حفظ می کنند.

 *ماهواره را چه قدر در سست شدن بنیان خانواده مؤثر می دانید؟

فرم و سبک زندگی برخی، تحت تأثیر برنامه های ماهواره است. مخاطبان بدون تحلیل و بررسی، بیش تر مورد هجوم اند. در برخی کشورها جریان های خانواده گرا سواد رسانه ای مخاطبان را ارتقا می دهند و آن ها تماشاگر برنامه های مضر نیستند و آن را ضدارزش می دانند. خانواده ای که نماز می خواند، برای امام حسین(ع) سیاه می پوشد، فیلم های مستهجن تماشا می کند! متأسفانه آن هم در حضور پسر و دختر نوجوان و جوان شان!

آگاه کردن خانواده ها با انتقال ارزش های درست و اصیل، نشان دادن درست ارزش های دین، دینی که مطابق و سازگار با نیازهاست، چاره ی کار است. مردم دین را درست نشناخته اند. اسلام برای تمامی لحظه ها و شرایط ما برنامه دارد. با عمل کردن به آن به سوی آرامش، کمال و ثبات در زندگی می رویم. ما از خود دور افتاده ایم.

*کدام نهادها بیش تر مسئول این عدم آگاهی اند؟

همه مسئولیم؛ حوزه، دانشگاه، رسانه، آموزش و پرورش، سیاست گذاران فرهنگی و…. اگر به جوان بگوییم اسلام با واقعیت های سن تو و نیازهایت آشناست و برای پاسخ گویی به آن راهکار دارد، دیگر گریزان از ازدواج و خواهان ارتباط های غیرمعمول نمی شود. حدیثی خواندم با این مضمون «اگر عاشق شدی و عفت پیشه کردی، اجر تو بهشت است.» دین نمی گوید عشق حرام است و میل به جنس مخالف گناه دارد. می گوید عفیف باش. جوان اگر بفهمد دین راهکاری دارد که در توان اوست، به آن عمل می کند. باید درک درست از دین به مخاطب القا شود تا او به دستورها عمل کند. ازدواج به موقع یکی از راهکارهایی است که سلامت جامعه را تضمین می کند.

*توصیه ی تان به والدین جوان در تربیت فرزند چیست؟

می گویید والدین، یعنی تأکید بر انتخاب درست همسر و ضرورت های ازدواج کرده اید. داشتن اطلاعات در تربیت فرزند اهمیت زیادی دارد. خوب است به اندازه ی سالم بودن به صالح بودن فرزند هم بپردازیم. او را از کنار مادربزرگ و پدربزرگی که از شهرستان آمده اند، به بهانه ی این که فردا نمی تواند بیدار شود و به مهدکودک برود جدا نکنیم. والدین اگر سبک زندگی درست را بدانند، در تربیت خردسالان دقت می کنند و می فهمند کودک از طریق آموختن نابهنگام، فرهنگ بیگانه را هم می آموزد. می فهمند گذاشتن تک فرزند به مهدکودک، آن هم در خردسالی، چه اثرهای بدی روی احساس های عاطفی او می گذارد. حضور طولانی مدت خردسالان در مهد به بحران های عاطفی در نوجوانی می انجامد. به دل نبستن عمیق نسبت به همسر می انجامد! به ترک راحت والدین برای مهاجرت می انجامد! به ترک والدین قبل از ازدواج می انجامد و….

*تبعات زندگی مجردی برای جوانان و خانواده ها چیست؟

بحران های عاطفی، ناتوانی تأمین هزینه در دوری از خانواده و… رفتارهای مخاطره آمیز را سبب می شود. یک دختر پانزده ساله اگر ازدواج کند، یک زندگی مستقل دارد؛ اما یک دختر چهل ساله ی ازدواج نکرده، نه تنها از نظر خانواده مستقل نیست، بلکه استقلال کم تری دارد. هرچه سن بر اثر تحصیل یا اشتغال بالا برود و ازدواج دیرتر رخ بدهد انتخاب سخت تر و محدوتر می شود. فرصت ها از دست می رود و قدرت انتخاب محدود می شود. معیارهای اصلی کم تر قابل حصول می شود و معیارهای فرعی پررنگ. هرچه دیرتر ازدواج صورت بگیرد توقع از زندگی بالاتر می رود و تصور می کنند با ازدواج به یک شرایط گل و بلبل می رسند. در صورتی که زندگی متأهلی در کنار شیرینی هایش، تلخی ها و مسائلی دارد که باید مدیریت شود. با دیر ازدواج کردن، ترس از مشکل های عظیم و پیدا کردن راه حل هم مشکل تر می شود.

*این آسیب ها شامل دختران نخبه ای که دیر ازدواج می کنند هم می شود؟

دختری که سال های اوج را پشت سر گذاشته با پسری که اهمیتی به تحصیل او نمی دهد، چه طور زندگی کند؟ چه کسی باید به فکر پیدا کردن هم کفو برای دختر نخبه باشد؟ قبلاً خانواده، فامیل، اهل محل، اهل مسجد و… در این کار خیر دخالت می کردند؛ اما با تغییر در شکل و شرایط جامعه، این هم خود دلیلی بر دیر ازدواج کردن جوانان است. باید با شیوه ی نیمه سنتی- نیمه مدرن برای این مشکل راه حل پیدا کرد. همین طور جوانان سالم با یک معلول چطور باید زندگی کنند؟ تعداد زیادی از معلولان ما از زندگی متأهلی محروم هستند. ما باید برای کسانی که به دلایلی تنها زندگی می کنند، راهکارهای دینی ارائه دهیم تا جامعه با مشکل لاینحلی روبه رو نباشد.