پیری جمعیت و ژاپنی شدن چالش‌های آینده اقتصاد ایران

گروه زنان و جوانان خبرگزاری فارس، محدثه صادقی مالواجردی ـ دانشجو ارشد مطالعات زنان: یکی از معضلات بیشتر کشورهای جهان بیکاری است؛ اما ژاپن کشوری است که مهم‌ترین مشکل اقتصادی آن پیری جمعیت و کمبود نیروی کار است. شمار سالمندان ۶۵ سال به بالا در ژاپن، اکنون ۲۷٫۷ درصد از کل جمعیت کشور را شامل می‌شود و سازمان جهانی بهداشت درباره این وضعیت به کشور ژاپن هشدار داده است.

ژاپن یکی از برترین اقتصاد جهان را دارد اما مشکلات اقتصادی این کشور رو به افزایش است. بیش از یک چهارم شهروندان ژاپنی در حال حاضر ۶۵ سال یا بیشتر سن دارند. پیری جمعیت مهم‌ترین مسأله‌ کشور ژاپن بوده است چراکه پیری جمعیت علاوه بر کاهش نشاط و پویایی در جامعه موجب افزایش هزینه‌های تامین اجتماعی دولت می‌شود.

در واقع در یک جامعه تأمین اجتماعی همه اقشار جامعه برعهده‌ جمعیت جوان در سن کار است و تناسب نسبت جمعیت جوان و سالخورده موجب شکل‌گیری چرخه کار و تأمین آتیه بازنشستگان خواهد شد. در صورتی‌که بخشی زیادی از یک جمعیت سالخورده باشد فشار بیشتری به نیروی کار وارد می‌شود و کشورها را به سوی بحران اقتصادی و ورشکستگی می‌کشاند.

دولت ژاپن در سال ۲۰۱۵ برای نجات ژاپن از رشد منفی نرخ جمعیت مبلغ سه میلیون ین (۲۹ هزار و ۵۲۷ دلار) از بودجه کشور به هر زوج برای برگزاری مراسم همسریابی اتباع خود اختصاص داد، همچنین حمایت از ازدواج و خانواده، تشویق زوج‌های جوان به فرزندآوری یکی از مهمترین راهبردهای رهبران ژاپن برای افزایش نرخ زاد و ولد در این کشور است اما آمارهای رسمی دولت ژاپن نشان می‌دهد جمعیت این کشور برای نهمین سال متوالی(پایان سال ۲۰۱۷ میلادی) کاهش یافته است.

کشور ژاپن علیرغم اتخاذ سیاست‌های افزایش جمعیت نتوانسته خود را از این فاجعه نجات دهد و با پذیرش بیشتر نیروی کار خارجی، افزایش سن بازنشستگی، تشویق به ورود بیشتر زنان به نیروی کار و کاهش سهم دولت در هزینه های تأمین اجتماعی در تلاش است چالش های اقتصادی خود را حل کند.

آیا ایران در حال نزدیک شدن به چالش اقتصادی ژاپن است؟

براساس آمارسرشماری سال ۱۳۹۵ در ایران سهم میان‌سالان از کل جمعیت کشور به ۴۴٫۸ درصد رسیده است و با در نظر گرفتن سهم سالمندان، نمود این واقعیت است که حدود ۵۱ درصد از کل جمعیت ایران را میان‌سالان و سالمندان تشکیل می‌دهند!

پس از کاهش شدید نرخ باروری در دهه هفتاد و رسیدن آن به زیر نرخ جانشینی هنوز این نرخ به حد جانشینی نرسیده که مهم‌ترین پیامد آن بحران سالمندی در کشور خواهد بود. بر اساس آخرین گزارش بانک جهانی، این میزان برای ایران ۱.۷ فرزند به ازای هر زن بوده و در صورت ادامه داشتن روند فعلی تا سال ۱۴۳۰ به بالاتر از نرخ جانشینی نخواهد رسید. همچنین طبق گزارش سازمان ملل متحد اگر ایران به‌همین صورت به ادامه جایگزینی جمعیت بپردازد و برنامه‌ای برای تعادل آن نداشته باشد، تا ۸۰ سال آینده جمعیت ۸۰ میلیونی ایران به ۳۱ میلیون خواهد رسید که حدود نیمی از آن را ( ۴۷ درصد ) افراد بالای ۶۰ سال در برمی‌گیرند.

با توجه به شاخص‌های جمعیتی و وضعیت باروری و ازدواج، بحران سالمندی در پیش روی کشور است،  طبق گفته‌‌ حامد برکاتی، مدیر کل دفتر سلامت وزارت بهداشت: طی ۳۰ سال آینده جمعیت سالمندان به حدود ۴۰ درصد می‌رسد که زیر ساخت های لازم برای مقابله با آن پیش بینی نشده است.

آمار‌های رسمی در کشور و گزارشات بین المللی حاکی از آنست که ایران با سونامی پیری جمعیت و کاهش جمعیت روبروست و برخلاف هشدارهای کارشناسان در این زمینه، تاکنون تغییری در عملکرد سیاستگذاران حاصل نشده است.

 اگرچه موضوع کاهش و پیری جمعیت، اولویت سیاست‌گذاران کشور نیست اما مرور تجربه‌‌ کشور ژاپن دراین‌باره می‌تواند تلنگری باشد زیرا این تجربه‌ نشان می‌دهد اقدام برای جلوگیری از پیامدهای اجتماعی و اقتصادی کاهش جمعیت و بهبود پیرشدن جمعیت زمانی‌که جامعه با چنین شرایطی روبرو شود بسیار دیر و «نوشدارویی پس از مرگ سهراب» است.