تا همین سال های نه چندان دور، «ازدواج» واژه ی آرام بخشی بود که جوان ها با شنیدن نامش، احساس خوبی پیدا می کردند. اگرچه آن روزها پسرها در برابر ترغیب و تشویق خانواده به ازدواج، رخسارشان گل می انداخت و آرزوی دختر ها در داشتن شوهری خلاصه می شد که سرشار از عشق و محبت باشد؛ با همه ی این ها واژه ی ازدواج، احساسی از جنس نشاط و زندگی داشت. در همان سال ها، جوان ها بعد از ازدواج، زندگی را با یاری یک دیگر می ساختند و کم تر زوجی به طلاق و جدایی فکر می کرد؛ اما این سال ها چه اتفاقی افتاده که «اشتیاق جوان ها به ازدواج کم تر شده است؟» و «چرا احتمال طلاق زوجین نسبت به گذشته افزایش یافته است؟» این دو سؤال را هم از جوان های دیروز و هم ازجوان های امروز پرسیدیم. حرف های هر دو نسل، نکته های شنیدنی داشت. این گفت وگوها را باهم می خوانیم و در پایان، نظر کارشناس و مشاور را درباره ی این دو سؤال جویا می شویم.

نرگس پیرنیایی، لیسانس، متأهل، خانه دار، ۲۹ ساله: بعضی از دخترها و پسرها ازدواج نمی کنند و حتی هیچ تصمیمی برای ازدواج ندارند. علت اصلی این است که این ها به« زندگی کسانی که ازدواج کرده اند» نگاه می کنند و دل خوشی های زیادی در آن نمی بیینند. فقط می بینند که زنان و مردان ازدواج کرده، شب و روز باید به فکر حساب دخل وخرج زندگی باشند و از سوی دیگر، روابط همسران هم باهم تعریفی ندارد؛ پس چرا به سری که درد نمی کند دستمال ببندند؟ در مورد سؤال دوم تان و علت طلاق نظرم این است که خیلی از«زن و شوهرها نمی توانند هم دیگر را درک کنند» و در نتیجه از هم فاصله می گیرند؛ این نبود صمیمیت، باعث می شود که آرام آرام به طلاق فکر کنند.

فرزانه آذرهوشنگ، لیسانس، مجرد، کارمند، ۳۱ ساله: به نظر من، تمایل دخترها به ازدواج خیلی کم تر از پسرها شده. دختر ها توقع شان از زندگی متعالی تر از پسرهاست. دخترها وقتی می بینند که از طرفی، با ازدواج و تشکیل خانواده، «مسئولیت های سنگینی» پیدا می شود که ادامه ی تحصیل و اشتغال شان را تحت تأثیر قرار می دهد و همکاری مردها هم با همسرشان در این زمینه ناچیز است نسبت به ازدواج دل سرد می شوند. مهم ترین علت طلاق از نظر بنده این است که «پسران جامعه، برای مردِ زندگی شدن تربیت نمی شوند»، این، هم تقصیر خانواده هاست و هم تقصیر آموزش وپرورش ما. پسران را نباید این قدر نازک نارنجی بار آورد. هم تربیت دختر و پسر در خانواده باید متفاوت باشد و هم شیوه ی آموزش و پرورش دختران و پسران در مدرسه، حداقل از دوره ی راهنمایی باید همه ی واحدهای درسی دخترها و پسرها متفاوت باشد. پسری که مثل دختر تربیت شود، زنانه بار می آید و نمی تواند مسئولیت همسری و پدری را بپذیرد. نمی گویم دخترها بی تقصیرند؛ اما در دادگاه ها بیش تر این دخترها هستند که متقاضی طلاق هستند و این جای تأمل دارد.

حامد پورعسگری، پزشک، متأهل، ۳۳ ساله: به نظرم «انتخاب همسر»، مهم ترین مشکل دخترها و پسرهای مجرد است. انتخاب سخت شده و علت اصلی این است که هم دختران و هم پسرهای جامعه ی ما، حتی با تحصیلات عالیه، «خودشناسی» کمی از خودشان دارند، علایق و حتی عقاید خودشان را خوب نمی شناسند؛ بنابراین، ترس از ازدواج دارند و انتخاب برای شان سخت شده. به عقیده ی من، علت اصلی طلاق ها هم همین موضوع است. زن و شوهر به سفارش خانواده و معرفی دوستان باهم ازدواج کرده اند، و حتی اگر دوستی و آشنایی بین آن ها بوده براساس احساسات بوده و نتوانسته اند طرف مقابل را بشناسند و خودشان را به او بشناسانند.

صادق ملکی، تحصیلات ابتدایی، راننده ی آژانس، متأهل،۵۱ ساله: زمان ما وقتی کسی طلاق می گرفت همه تعجب می کردند؛ اما امروز هر زن وشوهری بیش تر از سه سال زندگی می کنند و اختلاف ندارند واقعاً جای تعجب دارد. وقتی جوان ها زندگی های از هم پاشیده را می بینند، عطای ازدواج را به لقایش می بخشند. علت طلاق ها هم این است که امروزه مردم «کم صبر» شده اند و با کوچک ترین سختی و اختلاف به آخر خط می رسند و صبوری نمی کنند.

ملیحه شریف زاده، لیسانس، معلم، مجرد، ۳۸ ساله: وقتی سن ما کم بود سن ازدواج بالا بود؛ حالا که سن ما رفته بالا، سن ازدواج هم آمده پایین. ازدواج در کشور ما بانی و مسئول ندارد. منظورم این نیست که بنگاه همسریابی ایجاد کنیم. نهادی نداریم که مهارت های همسرداری را آموزش دهد. هیچ نهادی مسئول مشاوره ی قبل از ازدواج نیست. اصلاً هیچ محضری نمی پرسد آیا زوجین، مشاوره رفته اند یا نه؟ در صورت اختلاف هم هیچ نهاد مشخصی نیست که دل سوزانه و با کم ترین هزینه برای رفع اختلاف تلاش کند. همان طور که می بینید طلاق های توافقی هم زیاد شده؛ چون تنها فرایند اجباری و سخت ازدواج های اختلاف دار، بالا و پایین رفتن از پله های دادگاه است.

محمد طلابافان، دانشجوی ارشد، کارمند، متأهل، ۳۹ ساله: در بین همکاران، هم خانم های مجرد هستند و هم آقایان مجرد. جالب این جاست که تمایل زیادی به ازدواج در هیچ کدام از این دو جنس وجود ندارد؛ اما در زمان ما وقتی کسی به سن ازدواج می رسید، هم فرد مجرد و هم اطرافیانش از خانواده گرفته تا دوستان و همکاران برای ازدواجش ذوق وشوق داشتند؛ اما اکنون نه مجردها عجله ای برای ازدواج دارند و نه اطرافیان ذوق نشان می دهند. علتش هم مشکل های زندگی زناشویی است؛ از اختلاف ها گرفته تا موضوع بچه داری، تربیت بچه و هزینه ی زندگی.

فاطمه میری، دیپلم، خانه دار، متأهل، ۴۵ ساله: این روزها آن قدر طلاق و اختلاف در بین همسران می بینم که دیگر از ازدواج دخترها و پسرهای فامیل خوش حال نمی شوم؛ چون نگران جدایی شان هستم. من علت عدم تمایل به ازدواج را «ترس از ازدواج» می دونم. هم دخترها و هم پسرها آن قدر معیارهای سخت و سنگین برای خودشان دارند که در کم تر کسی وجود دارد. ای کاش این معیارها، درباره ی معنویت و اخلاق طرف مقابل بود. اکثر معیارها، ظاهر و رنگ چشم و دارایی طرف مقابل است! به نظرم علت این که زندگی های زناشویی هم بی رنگ و بی رمق شده در این است زن و شوهرها سادگی و ساده بودن را فراموش کرده اند. خوشی و دل خوشی فقط در سادگی است. وقتی به رستوران می روند باید غذای گران انتخاب کنند، مدل ماشین شان باید خیلی بیش تر از درآمدشان باشد، لباس مجلسی شان باید در مجلس بدرخشد، برای مهمان می خواهند با چند غذا و میوه سنگ تمام بگذارند و…. این ها زندگی را پوچ می کند. آدم هرچه بدود و هرچه بخرد، باز هم بالاتر از آن در بازار هست و باز هم راضی نمی شود. این شده که بهانه گیری در زندگی ها زیاد شده است.

ربابه توکل، لیسانس، دبیر آموزش و پرورش، متأهل، ۴۱ ساله: علت اصلی تأخیر ازدواج، تحصیل دختران است و همین تحصیل زنان در طلاق هم نقش دارد. زمان قدیم، حتی اگر زنی تحصیل کرده و شاغل بود، اولویت اول زندگی اش خانه داری و بچه داری بود؛ اما الآن زن ها، اولویت اول را به خوشان می دهند و خانه داری و بچه داری را کارهای ضعیف و بیهوده می دانند. دیگر بچه داری را مقدس نمی دانند و از آن به عنوان کار وقت گیر و به اصطلاح اعصاب خردکن یاد می کنند. این ها می شود عامل بهانه گیری و اختلاف زن و مرد.

مهرآوه حق طلب، دانشجوی معماری، مجرد،۲۴ ساله: مشکل اصلی در طلاق ها این است که زن ها و مردهای جامعه، اصلاً شناختی از جنس مخالف ندارند. البته در بین خانم ها، هم اشتیاق به شناخت مردها بیش تر است و هم مطالعه ی بیش تری دارند؛ اما بسیاری از پسرها و مردهای جامعه ی ما، خودشان را «دانای کل» می دانند و فکر می کنند که نیازی به دانستن درباره ی روحیه های زنان ندارند. به نظرم اگر مردها راه درست برخورد با زنان را بدانند، زنان جامعه ی ما واقعاً نمونه هستند. اگر یک زن، محبت و عاطفه ی مورد نیازش را در زندگی با همسر به دست بیاورد، دیگر به تجمل ها و توقع های مادی فکر نمی کند. به نظر من، زنان توجه به تجمل را جایگزین محبتی می کنند که دریافت نمی کنند.

روح الله مرادخانی، فوق لیسانس مهندسی، مجرد، ۳۲ ساله: جواب هر دو سؤال شما این است که جامعه به سمت سطحی نگری پیش می رود. با این که هم دختران و هم پسرها تحصیلات بیش تری نسبت به زمان گذشته دارند، این تحصیلات را برای درست اندیشیدن استفاده نمی کنند، به جای این که با تحصیلات زندگی و سطح تفکر ما عمیق تر شود، سطحی تر شده ایم. به جای این که با تحصیلات به فکر این باشیم که چطور می توانیم نیازهای همسرمان را برآورده کنیم و چگونه می توانیم او را درک کنیم، خودخواه تر شده ایم و فکر می کنیم چون تحصیلات داریم همسرمان باید به ما خدمات رسانی کند. این تفکر هم در بین مجردها هست و هم در بین متأهل ها. هم در بین زن ها و هم بین مردها. لااقل در گذشته جوان ها به تحصیلات شان نمی نازیدند و به نصیحت ها و توصیه های ریش سفیدها و کسانی که تجربه داشتند گوش می دانند؛ اما الآن نه آن پندگیری گذشته هست و نه تفکر و تأمل و نه مطالعه.

زهره نادری، دیپلم، متأهل، خانه دار، ۳۸ ساله: هر دو سؤال یک جواب دارد؛ جواب این است که زندگی دیگر نشاط گذشته را ندارد. اگر جوان ها ازدواج نمی کنند، برای این است که ذوق شان کور شده است؛ و اگر طلاق زیاد شده، برای آن است که زندگی ها نشاط و خوشی ندارد. البته در مورد کسانی که ازدواج کرده اند باید بگویم تقصیر خودشان است که زندگی شان با نشاط نیست. همه ی نشاط ها و خوشی ها پول نمی خواهد، اگر زن و شوهر با هم بنشینند و جوک بگویند و بخندند، اگر باهم هم دلانه درد و دل کنند، اگر با ذوق درباره ی آینده حرف بزنند، اگر به هم احترام بگذارند، مشکل ها اگر به بزرگی کوه هم باشد، با هم آن را برطرف می کنند. جوان های مجرد هم، وقتی به زندگی متأهل ها نگاه می کنند که مثل آدم آهنی شده اند، ذوق شان کور می شود.

عین الله نجفعلی پور، دکتری، قاضی، متأهل، ۴۹ ساله: نمی توانیم بگوییم که علاقه به ازدواج کم شده، چون اشتیاق به صمیمیت با جنس مخالف، در وجود بشر ذاتی است. باید گفت که اقدام به ازدواج کاهش پیدا کرده و علت آن هم، ترس از ازدواج است. ترس از مخارج زندگی، ترس از مسئولیت ها، ترس از عدم تفاهم و یکی از همین عوامل ترس از ازدواج، طلاق هایی است که جوان ها می بینند. اما سؤال دوم: من بر اساس تجربیاتم در دادگاه های خانواده می گویم که طلاق به ‎علل مختلف اتفاق می افتد؛ اما علت اصلی طلاق دو چیز است: یکی عدم شناخت و دیگری عدم سنخیت زن و مرد. درباره ی عدم شناخت باید بگویم که زنان و مردان به ویژگی های خلقتی و ذاتی یک دیگر آگاهی ندارند و جنس مخالف را نمی شناسند. بنابراین، زن توقع دارد که شوهرش به مسائل، دید زنانه داشته باشد و مرد هم می خواهد که همسرش مردانه فکر کند؛ از سوی دیگر، هریک از زن و مرد علاوه بر تفاوت های ذاتی، علایق و ویژگی های خاص خودشان را دارند که به نظر من بسیاری از زوجین که برای طلاق اقدام می کنند یا هر دوی آن ها یا یکی از همسران، تلاشی برای شناخت ویژگی های ذاتی و فردی طرف مقابل نکرده است. همین عاملی می شود برای اختلاف، در پی اختلاف دل سردی و بی علاقگی پیش می آید و بعد هم جدایی.

درباره ی علت دوم، یعنی عدم سنخیت، باید بگویم در بسیاری از مواردی که بنده با آن برخورد کرده ام و زوجین اختلاف داشته اند، عدم سنخیت، خودنمایی می کند؛ عدم سنخیت در تحصیلات، در فرهنگ، در وضعیت اقتصادی خانواده، در عقاید و…. به خانواده ها و جوان ها سفارش می کنم که قبل از ازدواج، همه ی جوانب را به ‎خوبی بررسی کنند. در مورد همه ی جوانب با یک دیگر صحبت کنند و مدت آشنایی را به دو جلسه خواستگاری و بله برون خلاصه نکنند و البته مواظب احساسات شان باشند و کاملاً منطقی و بر اساس اصول متعارف محرم و نامحرم باهم مذاکره و صحبت کنند.

در ادامه، از خانم «زهرا فراهانی» کارشناس ارشد روان شناسی که سال ها در کسوت مشاور خانواده خدمت کرده است، ابتدا همین دو سؤال را پرسیدیم.

*به نظر شما تأخیر در سن ازدواج جوانان و از سوی دیگر افزایش طلاق در جامعه ی ما چه عللی دارد؟

هم بالارفتن سن ازدواج و هم افزایش آمار طلاق را باید از سه جهت بررسی کرد: فردی، خانوادگی و اجتماعی.

*لطفاً به تفکیک علل فردی هر دو پدیده را توضیح دهید.

بالارفتن سن ازدواج در مرحله ی اول به خود دختران و پسران مجرد بستگی دارد. مسائلی مثل ادامه ی تحصیل، اشتغال، خدمت سربازی و… می تواند عوامل تأخیر ازدواج باشد و باعث شود که فرد نتواند از لحاظ منطقی خودش را برای ازدواج قانع کند؛ اما گاهی موانع روانی، مانع جوان برای ازدواج می شود. کلیشه هایی درباره ی ازدواج، کلیشه هایی درباره ی جنس مخالف و نظایر آن، موانع جدی ازدواج هستند؛ حتی گاهی طلاق اطرافیان، باعث تعمیم آن به خود می شود و افراد مجرد را دچار هراس از ازدواج می کند. بعد فردی علت طلاق هم در این جا قابل بررسی است. بسیاری از زوجین که دچار اختلاف و طلاق می شوند، از ایده آل گرایی و کمال طلبی لطمه می خورند. آن ها ایده آل هایی از همسر و زندگی زناشویی در ذهن دارند که سرشار از شادکامی است و با زندگی واقعی کم تر تطابق دارد و همین مسئله باعث سرخوردگی در فرد می شود. زوجین باید زندگی را با خوشی و ناخوشی، شادی ها و مسئولیت ها توأم ببینند. یکی دیگر از عوامل فردی طلاق، افزایش روحیه ی فردگرایی در جامعه است. وقتی این روحیه در زوجین قوی باشد آن ها را به سمت تنهایی سوق می دهد و صمیمیت بین آن ها را کاهش می دهد. انسان فردگرا دچار خودمحوری می شود و تنهایی و پرداختن به خود را بر هم دلی و وقت گذاشتن برای دیگری ترجیح می دهد.

*خانواده ها چه نقشی در بالارفتن سن ازدواج و یا طلاق زوجین می توانند داشته باشند؟

بخشی از علل تأخیر در سن ازدواج، مربوط به خانواده هاست. در گذشته، خانواده ها تجرد را نکوهش می کردند و دختران و به ویژه پسران را به ازدواج ترغیب می کردند؛ اما اکنون بعضی از خانواده ها برای فرزندان مانع تراشی می کنند و با گفتن جملاتی مثل حالا زود است، الآن وقتش نیست و… از انگیزه ی جوان ها می کاهند. به نظر می رسد که والدین در قدیم نقش تشویق کنندگی بیش تری داشته اند. گاهی در مشاوره ها والدینی دیده ام که از فرزندان مجردشان، کمال طلب تر هستند و امکانات مادی بیش تری را لازمه ی زندگی می دانند. بعضی از این والدین، ظاهر مطلوب تر و بعضی وضع اقتصادی خانواده ی مقابل را معیار قرار می دهند. درباره ی نقش خانواده در افزایش آمار طلاق، ابتدا باید به نقش والدین در تربیت فرزندان بپردازیم. بهترین تربیت این است که دختر و پسر را طوری تربیت کنیم که در آینده بتوانند زن و شوهر خوبی باشد. گاهی هم خانواده ها به فکر این هستند که فقط خانم دکتر یا آقای مهندس تحویل جامعه بدهند. متأسفانه بعضی از والدین با دل سوزی بیش از حد، مانع مواجه شدن فرزندان شان با مشکل ها و مسئولیت های زندگی می شوند و این فرزند با شروع زندگی زناشویی مسئولیت ها را طاقت فرسا می بیند. البته گاهی نیز خانواده ها با کوچک ترین اختلاف بین زن و شوهر، زودتر از فرزندان شان تسلیم طلاق می شوند و به راحتی با طلاق موافقت می کنند. در گذشته این مسئله بسیار نادر بوده است و فرزندان از مطرح کردن طلاق شرم داشتند.

*منظور شما از نقش جامعه در ایجاد این دو پدیده چیست؟

منظور از جامعه، هم افراد جامعه هستند، هم مسئولان و دولتمردان و هم رسانه ها؛ که باید تمهیدهای ویژه ای هم در زمینه ی ترغیب به ازدواج داشته باشند و هم برای کاهش طلاق و افزایش سازگاری بین زوجین. بسیاری از متأهل ها فقط از مشکل های زندگی برای مجردها می گویند و همین مسئله، انگیزه ی مجردها را کاهش می دهد. روی دادن طلاق در بین اطرافیان نیز به کاهش انگیزه ی مجردها می انجامد. از سوی دیگر، دولتمردان برای کاهش سن ازدواج تمهیدهای جزیی تر باید بیندیشند تا تحصیل و انتظار در بازار کار مجردها را از ازدواج باز ندارد. نقش نظام آموزشی را نباید فراموش کرد. هم در مدرسه و هم در آموزش عالی باید به پرورش دانش آموز و دانشجو توجه شود. واحد تنظیم خانواده به عنوان واحد عمومی از واحدهای درسی دانشگاه حذف شده است. به نظر من، جا دارد که واحدی تحت عنوان مهارت های ارتباطی همسران جایگزین آن شود. رسانه ها نیز نقش مهمی دارند. در جامعه ی ما تلویزیون نقش مهمی دارد؛ اما همین رسانه نیز در کمال گرایی دختران و پسران نقش مهمی دارد. در سریال های ما همه چیز ایده آل است، چهره ی زوجین، لباس، منزل، ماشین و… و تنها موضوع مشکل دار در سریال ها روابط زوجین است. تلویزیون مدت هاست که دیگر زن و مردی را نشان نمی دهد که در حال حساب کردن مخارج زندگی هستند و مجبورند از بعضی خواسته های شان بگذرند. وضع اقتصادی خانواده ها در سریال های ما در دو سر یک طیف است یا خیلی متمول و یا کارتون خواب؛ شرایطی که با زندگی افراد بسیار معدودی هم خوانی دارد. همه ی این عوامل، هم در بالا رفتن سن ازدواج و هم در افزایش آمار طلاق نقش دارند.